Wybór właściwej metody psychoterapii nie jest łatwym zadaniem dla osób nie związanych zawodowo z tą dziedziną. Jak się jednak okazuje, od tego wyboru może wiele zależeć. Osoba, która mało skorzysta z jednej metody psychoterapii, może wiele zyskać z innej. Po co szukać po omacku i ryzykować przedwczesne zniechęcenie? Lepiej wcześniej dowiedzieć się o różnych metodach i trafić do właściwego profesjonalisty.
Z doświadczenia wielu psychoterapeutów, jak również pytań stawianych przez pacjentów wynika, że w obecnym czasie coraz więcej osób korzystających z psychoterapii dba o rzetelne doinformowanie się na temat wybieranej przez nich metody terapii oraz kwalifikacji psychologa lub psychoterapeuty. To dobry znak. Pacjenci potrafią na pierwszej sesji zadać na temat oferowanej przez terapeutę metody psychoterapii pytanie, z którego wynika, że posiadają już pewną wiedzę. Odróżniają psychoterapeutę od psychologa czy psychiatry.
Osoby podejmujące decyzję o własnej psychoterapii stawiają sobie często pytanie, jaki rodzaj psychoterapii wybrać. W odróżnieniu od problemów typowo medycznych, w psychoterapii nie ma bezwzględnych wskazań (bądź przeciwwskazań), kto powinien korzystać z jakiej formy terapii. Ograniczenia dotyczą stosowania niektórych technik w przypadku pacjentów z poważniejszymi zaburzeniami psychicznymi. Np. osoby psychotyczne, osoby łatwo ulegające zjawiskom regresji, rozszczepienia, fragmentacji, dysocjacji, generalnie nie powinny korzystać z technik regresyjnych, psychodramatycznych, lecz raczej integrujących własne „Ja” i wzmacniających jego siłę.
Główne nurty psychoterapii to:
- psychodynamiczo – psychoanalityczne
Mimo dużych różnic między poszczególnymi szkołami tego typu, jak psychoanaliza Lacanowska, analiza Jungowska, szkoła Kleinowska i inne, ich wspólnym mianownikiem jest akcent na czynniki nieświadome w psychice i nieświadome konflikty wewnątrzpsychiczne. Są to raczej długie psychoterapie, często odbywające się więcej niż jednak sesja w tygodniu.
- poznawczo – behawioralne
To terapie zazwyczaj krótko lub średnio terminowe. Oczekują od pacjenta odpowiedniej motywacji, wykonywania samodzielnie ćwiczeń terapeutycznych. Koncentrują się na związkach przyczynowych między myślami, w tym trwałymi przekonaniami, a wywoływanymi przez nie uczuciami i symptomami.
- humanistyczno – doświadczeniowe
Akcentują potencjał drzemiący w jednostce, jej możliwości samoregulacji i samorealizacji. Można je określić jako optymistyczne w zakresie możliwości wprowadzania zmian. Przykładami są podejście skoncentrowane na osobie Rogersa, terapia Gestalt, analiza egzystencjalna, logoterapia.
- systemowe
Najczęściej stosowane w odniesieniu do rodzin i innych systemów. Kładą nacisk na wzorce relacji między uczestnikami systemu, powtarzalne reakcje i sekwencje wydarzeń w rodzinie. W miejsce przyczynowości tradycyjnej wprowadzają przyczynowość cyrkularną.
- integracyjne
Integrują we względnie spójny system terapeutyczny dwa lub więcej podejść, np. podejście humanistyczne i poznawczo-behawioralne.
Jak wygląda sytuacja z psychoterapią w Poznaniu?
Obecnie w Poznaniu istnieje dostępnych wiele metod psychoterapii i Poznań daje pacjentom wiele możliwości wyboru psychoterapii. Rosnące rozpowszechnienie psychoterapii w tym mieście wynika m.in. z nowo powstałych szkół kształcących psychoterapeutów, np. WSPG. Najliczniej reprezentowana jest szkoła psychoterapii psychodynamicznej. Prężnie rozwija się także nurt Gestalt. Oto przykładowy ośrodek oferujący humanistyczną psychoterapię w Poznaniu: http://www.psychoterapia.pro. Ponadto można udać się na psychoterapię psychoanalityczną, psychoterapię poznawczo-behawioralną, psychoterapię ericksonowską i systemową. W odniesieniu do tej ostatniej, Poznań jest jedną z dwóch kolebek w Polsce, poza Małopolską. W znikomym stopniu jednak obecna jest w Poznaniu psychoterapia egzystencjalna, jakże skutecznie popularyzowana przez znanego polskim czytelnikom autora wybitnych książek – Irvina Yaloma. Aby zobaczyć, jak wielu terapeutów jest obecnie w Poznaniu, wystarczy sprawdzić, co się pojawia po wpisaniu do wyszukiwarki zapytania „psychoterapia poznań”. Najczęściej pierwsze kilkadziesiąt stron, to praktyki prywatne i tam zwykle można znaleźć właściwego dla siebie terapeutę. Nie zawsze jednak efekt strony internetowej koreluje z wysokością kwalifikacji terapeuty. Niestety, korzystając z psychoterapii na NFZ, pacjent nie ma dużych możliwości wyboru metody psychoterapii.
Różnorodność terapii to szansa dla pacjenta
To dobrze, że istnieje ogólnie tak duży wybór metod psychoterapii, choć w pierwszej chwili osobie zupełnie niezorientowanej nie ułatwia to wyboru. Lista uznanych podejść terapeutycznych jest długa (można ją znaleźć na m.in. na anglojęzycznej stronie European Association for Psychotherapy). Warto też sprawdzić, które podejścia terapeutyczne znajdują się na liście Polskiej Rady Psychoterapii. Obecność danego podejścia psychoterapeutycznego (np. Gestalt, CBT) na jednej z tych dwóch list jest sygnałem, że dana metoda znana, uznana i praktykowana w dużej części świata. Ważną informacją dla osoby poszukującej psychoterapii jest to, że skuteczność różnych metod psychoterapeutycznych jest dość zbliżona (por. wyniki badań John’a Norcrossa, oraz Michael’a Lamberta, opublikowane np. przez American Psychological Association). Zdarza się jednak, że w odniesieniu do konkretnego problemu lub zaburzenia są jedna metoda okaże się lepsza, a inna mniej skuteczna. Nasz psychoterapeuta powinien wyjaśnić, jaką metodą się posługuje i na jakich zasadach będzie się odbywać psychoterapia.
Pacjent, który potrzebuje w miarę szybko uporać się z dokuczliwym objawem, np. fobią, lękiem, niekontrolowanym wybuchem złości, natręctwami, będzie prawdopodobnie bardziej zadowolony z wyboru psychoterapii krótkoterminowej, zorientowanej na objaw, a dokładnie takiej, która zmierza do jego usunięcia. Może to być psychoterapia poznawczo – behawioralna, psychoterapia ericksonowska, psychoterapia opierająca się na założeniach neurolingwistycznego programowania (NLP), psychoterapia strategiczna. W takiej formie psychoterapii traktuje się problem jako sprawę względnie wyizolowaną od pozostałych części osobowości. Psychoterapeuci wyżej wymienionych podejść rzadko dążą do szczegółowej rekonstrukcji przeszłości pacjenta, mało skupiają się na tym, co nieświadome, jak również nie uważają zjawiska wglądu w siebie (tzw. insight) za istotnego w osiągnięciu zmiany.
Klient zainteresowany psychoterapią całościową, nastawioną na integrację różnych sfer osobowości, dogłębne poznanie siebie, wybierze psychoterapię psychoanalityczną, egzystencjalną, Gestalt bądź integratywną, czyli jakąś formę psychoterapii długoterminowej. Ryzykując pewne uproszczenie, można by postawić hipotezę, że skoncentrowanie na dolegliwości, niechęć do angażowania się w dłuższą relację terapeutyczną, pragmatyczne podejście do siebie, wiązać się może z wyborem terapii krótkoterminowej. Z kolei zainteresowanie rozwojem, gotowość do zmiany schematów życiowych, zakwestionowania swojego psychicznego status quo na rzecz nowego porządku, może korelować z wyborem psychoterapii długoterminowej. Osoba potrzebująca konkretnej porady w sprawie jakiegoś problemu, nie musi udawać się do psychoterapeuty, wystarczy bowiem psycholog. Nie można w sposób uogólniający uznać, że terapie krótkoterminowe są z definicji płytsze od długoterminowych, wiele zależy bowiem od samej osobowości terapeuty oraz szybkości pracy nad sobą klienta. Zajmowanie się przeszłością nie implikuje automatycznie, że psychoterapia jest głęboka. Temat przeszłości można przecież równie dobrze powierzchownie przegadać. To, co teraźniejsze, też może być głębokie. Jednak trudno zaprzeczyć, że głębokie poznanie siebie wymaga czasu. Zagadnienie, jaka osoba wybiera jaką formę psychoterapii, warte jest z pewnością dalszych badań psychologicznych.
Jeśli traktujemy podjęcie decyzji o psychoterapii w sposób odpowiedzialny, warto poświęcić nieco czasu na dowiedzenie się więcej o wybranej metodzie psychoterapii po to, by wstępnie ocenić, czy pasuje ona do naszych oczekiwań co do długości trwania, wyznawanych poglądów na temat natury ludzkiej lub prawdopodobnych efektów.
Kwalifikacje są ważne
Psycholog, w odróżnieniu od psychoterapeuty, zazwyczaj oferuje w pomaganiu podejście eklektyczne, niekoniecznie związane z konkretnym nurtem psychoterapeutycznym. Jego pomoc w poznaniu siebie może się opierać na diagnozie, testach psychometrycznych, obserwacji. Jeśli szukamy konkretnej szkoły psychoterapii, lepiej udać się do wykwalifikowanego psychoterapeuty.
Trzeba też pamiętać o tym, że psycholog bez stosownych uprawnień psychoterapeutycznych nie powinien wykonywać psychoterapii. A zatem psycholog podający, że wykonuje psychoterapię, powinien też wykazać uprawnienia w zakresie psychoterapii, potwierdzone certyfikatem. Jeśli w naszym kraju wejdzie w życie ustawa o zawodzie psychoterapeuty, psycholog bez pełnych kwalifikacji psychoterapeutycznych nie będzie mógł napisać na swojej stronie, że prowadzi psychoterapię. Szczegóły na temat kwalifikacji terapeutycznych znajdzie Czytelnik w publikacji Vademecum na stronie Polskiej Rady Psychoterapii – https://prp.org.pl.
Psychika to nie komputer
Podczas pracy psychoterapeutycznej pacjent może natknąć się na takie obszary w sobie, których nie znał, i które wymagają dłuższej pracy. Psychoterapia nie jest usługą ściśle wymierzoną „od-do”, dlatego slogany w rodzaju „skuteczna terapia fobii w miesiąc” powinny wzbudzić naszą czujność. Aczkolwiek trzeba zrozumieć potrzeby klientów, aby psychoterapia w miarę szybko zakończyła się powodzeniem, należy też podkreślić, że praca w obrębie doświadczeń psychicznych jest sprawą niezwykle złożoną, często czasochłonną i nie można jej porównywać do zwykłego przeprogramowywania komputera. Nawet jeśli pacjent chce takiego wręcz mechanicznego podejścia do własnej psychiki, psychoterapeuta nie może sobie na to pozwolić. W każdej psychoterapii ważna jest więc cierpliwość oraz pełna ciekawości postawa do samego siebie. Nawet, jeśli podoba nam się porównanie psychiki do procesora komputera, nie można z niej tak po prostu wyjąć jednego „software” i włożyć w to miejsce inne. Nasza psychika utkana jest z delikatnej materii, a jednocześnie z biegiem czasu odznacza się wzrastającą sztywnością, co powoduje, że psychoterapia pozostając wartościową metodą, ma realistycznie rzecz ujmując, określony zasięg oddziaływania. Nie jest remedium na wszystko, dla wszystkich.
Tym samym należy powiedzieć, że każda forma psychoterapii, nawet ta, która ma najwięcej udokumentowanej empirycznie skuteczności, nie działa jak tabletka i wymaga wiele motywacji, wysiłku samego pacjenta, by pracować nad sobą, próbować reagować inaczej a także wysiłku, by mierzyć się z różnymi trudnymi uczuciami wewnątrz siebie.
